Stopa referencyjna NBP to narzędzie, za pomocą którego Narodowy Bank Polski wpływa na wysokość rat kredytów, oprocentowanie lokat i poziom inflacji. Kiedy się zmienia, odczuwają to wszyscy – od kredytobiorców po inwestorów. W tym tekście wyjaśniamy, czym jest, jak działa i co oznacza w praktyce.
Czym jest stopa referencyjna NBP?
Stopa referencyjna Narodowego Banku Polskiego to najważniejszy wskaźnik decydujący o cenie pieniądza w kraju. Ustalana przez Radę Polityki Pieniężnej, wyznacza oprocentowanie operacji otwartego rynku, czyli transakcji między NBP a bankami komercyjnymi. Gdy ta wartość rośnie, kredyty stają się droższe, a dostęp do pieniędzy trudniejszy. Gdy spada – tanieją pożyczki, a gotówki w obiegu przybywa. Ten wskaźnik ma realny wpływ na finanse domowe, decyzje zakupowe i stabilność gospodarki.
Jakie funkcje pełni stopa referencyjna?
Stopa referencyjna działa jak regulator tempa gospodarki. Kiedy inflacja przyspiesza, bank centralny podnosi stopy, by ograniczyć nadmierne wydatki i schłodzić rynek. Gdy aktywność gospodarcza słabnie, obniżenie stopy ma za zadanie ożywić konsumpcję i inwestycje. To narzędzie wpływa też na oprocentowanie kredytów, lokat i kurs złotego. W praktyce decyduje o tym, ile kosztuje kredyt i ile da się zarobić na oszczędnościach.
Na co konkretnie wpływa wysokość stopy referencyjnej?
Zmiana stopy referencyjnej od razu odbija się na kredytach ze zmiennym oprocentowaniem. Dotyczy to przede wszystkim hipotek, pożyczek gotówkowych i kredytów dla firm. Przykład: ktoś spłaca kredyt hipoteczny w wysokości 400 tys. zł przy marży 2% i stopie referencyjnej 6%. Jeśli RPP podniesie ją do 6,75%, rata miesięczna wzrośnie nawet o 400–500 zł. Wpływ odczuwają też osoby oszczędzające, bo banki dostosowują oprocentowanie lokat. Stopa referencyjna wpływa również na inwestycje, decyzje firm oraz kurs złotego.
Dlaczego Narodowy Bank Polski zmienia stopy procentowe?
Rada Polityki Pieniężnej reaguje na sytuację gospodarczą – inflację, poziom konsumpcji i dynamikę PKB. Gdy ceny rosną zbyt szybko, bank centralny chce ograniczyć nadmiar pieniędzy w obiegu. W czasie pandemii, kiedy gospodarka wyhamowała, NBP obniżył stopy do 0,10%, by zachęcić do wydatków. Skutek: rekordowy popyt na kredyty i wzrost cen mieszkań. Od 2022 r. sytuacja się zmieniła – inflacja przekroczyła 17%, więc stopy zaczęły rosnąć. W marcu 2024 r. stopa referencyjna NBP wynosiła 5,75%.
Jaki ma to wpływ na kredyty hipoteczne?
Kredyty hipoteczne najczęściej opierają się na zmiennej stopie procentowej. Składa się na nią marża banku oraz stawka WIBOR, która podąża za stopą referencyjną. Kiedy ta rośnie, WIBOR idzie w górę, a razem z nim rata. Osoby spłacające kredyt zaciągnięty w 2020 r. przy niskich stopach, już w 2023 r. płaciły nawet dwukrotnie więcej. Zmiana wysokości raty o kilkaset złotych to realna różnica w miesięcznym budżecie i ważny argument przy planowaniu domowych wydatków.
Czy wpływa też na oszczędności i lokaty?
Banki ustalają oprocentowanie lokat, patrząc na to, ile same mogą zarobić. Gdy stopa referencyjna jest wysoka, skłaniają się ku wyższym stawkom dla klientów. Przy niskich stopach, lokaty stają się mniej opłacalne, a inflacja zjada realną wartość zgromadzonych środków. Gdy stopy idą w górę, banki stopniowo podnoszą oprocentowanie depozytów. Widać to było w 2023 r., gdy pojawiły się nowe, bardziej atrakcyjne oferty. Reakcja instytucji finansowych nie jest natychmiastowa, ale trend jest zauważalny.
Jakie znaczenie ma dla złotówki?
Inwestorzy z zagranicy analizują poziom stóp procentowych w danym kraju, zanim zdecydują się ulokować kapitał. Wysoka stopa referencyjna oznacza lepszy potencjalny zysk, więc pieniądze płyną do Polski. Efekt? Wzmocnienie złotego. Odwrotnie dzieje się przy obniżkach – kapitał odpływa, a kurs spada. Po cięciach stóp w 2020 r. złoty osłabił się wobec dolara i euro. Z kolei w 2022 r., gdy stopy regularnie rosły, polska waluta umacniała się. To pokazuje, jak duże znaczenie mają decyzje NBP dla pozycji złotego na rynkach międzynarodowych.
Jak średni obywatel odczuwa zmiany stopy referencyjnej?
Gdy rata kredytu wzrasta o kilkaset złotych, a zyski z lokat nie nadążają za inflacją, budżet domowy od razu to odczuwa. Rodziny planujące zakup mieszkania lub samochodu wstrzymują się z decyzją albo dokładnie przeliczają swoją zdolność kredytową. Osoby z oszczędnościami rozważają nowe sposoby lokowania pieniędzy. Stopa referencyjna NBP wpływa też na decyzje zakupowe, inwestycyjne i codzienne wydatki. To wskaźnik, którego nie widać na co dzień, ale ma realny wpływ na portfele milionów ludzi.
Jacek Grudniewski
Ekspert portalu Kredytypozyczki.com
