Zdarza się, że banknot się rozerwie, zamoczy albo nadpali. To jeszcze nie powód do paniki – taki pieniądz wciąż może mieć wartość. Zarówno złotówki, jak i euro można wymienić na nowe, o ile spełniają konkretne warunki. Sprawdziliśmy, jak to wygląda w praktyce, gdzie się zgłosić i co trzeba wiedzieć, by nie stracić gotówki.
Czy uszkodzony banknot nadal jest ważny?
Nie każdy zniszczony banknot traci swoją wartość. Narodowy Bank Polski i Europejski Bank Centralny dopuszczają wymianę banknotów, które zostały uszkodzone mechanicznie, np. przez rozdarcie, zalanie, przypalenie czy silne przetarcie. Liczy się przede wszystkim to, jaką część powierzchni udało się zachować oraz czy da się potwierdzić autentyczność banknotu.
Jeśli chodzi o banknoty złotowe, wystarczy co najmniej 45% powierzchni – wtedy pieniądz podlega pełnej wymianie. Przy mniejszych fragmentach decyzję podejmuje NBP, który analizuje każdy przypadek indywidualnie. W przypadku banknotów euro granica to 50% powierzchni. Ważne, by zachować spójność numeru seryjnego i nie próbować sklejać różnych banknotów.
Dla przykładu – jeśli ktoś przypadkowo podrze pięćdziesięciozłotówkę na dwa kawałki, wystarczy je zabezpieczyć i przekazać do wymiany. To wystarczy, by odzyskać całą wartość.
Gdzie wymienić uszkodzony banknot złotowy?
Uszkodzoną złotówkę można wymienić w wybranych bankach komercyjnych prowadzących obsługę kasową, ale ostateczną instytucją odpowiedzialną za taką wymianę jest Narodowy Bank Polski. Część banków przyjmuje banknoty i przekazuje je dalej do analizy, choć nie wszystkie mają taki obowiązek.
Najpewniejszym rozwiązaniem jest udanie się bezpośrednio do oddziału NBP – osobiście lub przesyłką. Wystarczy dołączyć pisemny wniosek i dane kontaktowe. Co ważne, cała procedura jest bezpłatna. W większości przypadków decyzja zapada szybko, chyba że banknot jest uszkodzony w nietypowy sposób i wymaga dodatkowej ekspertyzy.
Wymiana banknotów euro – kiedy i gdzie?
W przypadku banknotów euro, obowiązują przepisy Europejskiego Banku Centralnego. Wymiana możliwa jest w każdym banku centralnym krajów należących do strefy euro. Dla Polaków najbliżej będzie do Niemiec, Austrii czy Słowacji. W Polsce wymiana euro w bankach komercyjnych zależy od wewnętrznych regulacji danej placówki.
Jeśli banknot zachował co najmniej połowę swojej powierzchni i jego pochodzenie nie budzi wątpliwości, bank centralny kraju strefy euro powinien przyjąć go do wymiany. W sytuacjach wyjątkowych – jak zniszczenie banknotu w pożarze – potrzebne będą dodatkowe dokumenty, które potwierdzą okoliczności zdarzenia. W jednej z takich spraw klient odzyskał równowartość banknotów euro zniszczonych w pralce, bo zachowane fragmenty dało się jednoznacznie zidentyfikować.
Kiedy bank może odmówić wymiany?
Zdarzają się przypadki, gdy wymiana banknotu nie jest możliwa. Dotyczy to sytuacji, gdy jego autentyczność nie może zostać potwierdzona lub istnieje podejrzenie fałszerstwa. Problemy pojawiają się też wtedy, gdy banknot jest zalany substancją chemiczną, poplamiony tuszem albo niemal całkowicie spalony.
Instytucje finansowe nie przyjmują również banknotów, które zostały przerobione – np. poprzez połączenie fragmentów z różnych egzemplarzy. W takich sytuacjach konieczna jest szczegółowa analiza w centrali NBP. Jeśli bank odmówi wymiany, klient może zażądać pisemnego uzasadnienia tej decyzji.
Jak wygląda procedura krok po kroku?
Zgłaszając się z uszkodzonym banknotem, należy przede wszystkim zadbać o to, by nie uległ dalszym zniszczeniom. Najlepiej przechować go w przezroczystej koszulce lub woreczku foliowym. Jeśli jest rozerwany, należy połączyć fragmenty w naturalny sposób – nie sklejać taśmą, bo to może utrudnić ocenę.
Bank komercyjny z obsługą kasową przyjmie banknot i, jeśli wszystko się zgadza, natychmiast go wymieni. Jeśli jednak istnieje potrzeba ekspertyzy – przekazuje go do NBP. W oddziale Narodowego Banku Polskiego klient wypełnia prosty formularz, dołącza banknot i otrzymuje decyzję w ciągu maksymalnie 30 dni. W praktyce trwa to krócej – zazwyczaj do tygodnia.
Monety uszkodzone – czy też podlegają wymianie?
W przypadku monet złotowych, sytuacja wygląda inaczej niż przy banknotach. NBP rzadko wymienia zniszczone monety. Jedynym wyjątkiem są egzemplarze mocno zdeformowane, ale nadal czytelne i rozpoznawalne jako autentyczne. Przykładem może być moneta zgnieciona w automacie, której kształt uległ zmianie, ale nominał i wzór są wyraźne.
Taką monetę można przekazać do NBP, jednak nie ma gwarancji, że zostanie przyjęta. Kantory i banki komercyjne nie realizują takiej wymiany. Dlatego najlepiej dbać o to, by monety nie trafiały do miejsc, gdzie mogą zostać uszkodzone mechanicznie.
Czy instytucje finansowe mają obowiązek przyjmować uszkodzoną gotówkę?
Banki komercyjne w Polsce przyjmują uszkodzone banknoty, o ile da się je zidentyfikować i spełniają one warunki formalne. Jeżeli dana placówka nie ma obsługi kasowej albo odmawia przyjęcia banknotu, klient może zgłosić się bezpośrednio do NBP.
W krajach strefy euro sytuacja wygląda podobnie. Banki centralne mają obowiązek przyjęcia banknotów do wymiany, ale nie wszystkie banki komercyjne wykonują tę usługę. Warto sprawdzić wcześniej, które oddziały faktycznie to oferują – szczególnie w przypadku euro przywiezionego z zagranicy.
Dobre praktyki i porada na przyszłość
Rozdarta lub uszkodzona gotówka nie oznacza jeszcze straty. Wystarczy znać obowiązujące zasady i odpowiednio się przygotować. Najlepiej przechowywać banknoty złotowe i euro w suchych i bezpiecznych miejscach, unikać zwijania oraz przechowywania ich w kieszeniach spodni czy portfelach bez przegrody.
W razie uszkodzenia, nie warto eksperymentować – sklejenie taśmą albo próby samodzielnej naprawy utrudnią wymianę. Lepiej zabezpieczyć banknot, zgłosić się do oddziału banku lub NBP i skorzystać z bezpłatnej procedury. W ten sposób da się szybko odzyskać pełną wartość pieniędzy i mieć pewność, że wszystko zostało załatwione zgodnie z przepisami.
Jacek Grudniewski
Ekspert portalu Kredytypozyczki.com
